هوش مصنوعی ELIZA، اولین چت‌بات هوشمند در جهان، نقطه آغازی برای مطالعات و توسعه چت‌بات‌ها در حوزه هوش مصنوعی به‌شمار می‌آید. این چت‌بات در دهه 1960 میلادی و با هدف آزمون تعامل میان انسان و ماشین طراحی شد. در آن زمان، تصور تعامل یک سیستم کامپیوتری با انسان، چیزی نزدیک به تخیل علمی بود. با این حال، دکتر جوزف ویزنبام، استاد علوم کامپیوتر در موسسه فناوری ماساچوست (MIT)، موفق شد با خلق ELIZA، ایده‌های جدیدی در خصوص پردازش زبان طبیعی (NLP) و شبیه‌سازی مکالمات انسانی ایجاد کند. با ایرانی ای آی همراه باشید تا با اولین چت بات جهان بیشتر آشنا شوید

فهرست مطالب

1. مقدمه‌ای بر ELIZA و هوش مصنوعی 

2. تاریخچه و پیدایش ELIZA 

3. ساختار و نحوه عملکرد هوش مصنوعی ELIZA 

4. تأثیرات ELIZA بر دنیای هوش مصنوعی و روان‌شناسی 

5. ELIZA و نقش آن در توسعه چت‌بات‌های مدرن 

6. محدودیت‌ها و انتقادات از هوش مصنوعی ELIZA 

7. نتیجه‌گیری – اهمیت ELIZA در دنیای امروز 
 

2. تاریخچه و پیدایش ELIZA 

در اوایل دهه 1960، دکتر ویزنبام به عنوان یک محقق علوم کامپیوتر، به‌دنبال آزمون‌های ساده‌ای برای ارتباط انسان و کامپیوتر بود. هدف اصلی او، ایجاد برنامه‌ای بود که بتواند به طور ساده به مکالمات پاسخ دهد و در این مسیر، الگوریتم‌های پردازش زبان طبیعی را آزمایش کند. ELIZA در سال 1966 به عنوان اولین چت‌بات شناخته‌شده جهان معرفی شد. 
یکی از نسخه‌های مشهور ELIZA با نام DOCTOR طراحی شده بود که نقش یک روان‌درمانگر ساده را ایفا می‌کرد. کاربران می‌توانستند با این برنامه صحبت کنند و ELIZA با شبیه‌سازی بازخوردهایی که یک درمانگر ممکن است ارائه دهد، به کاربران پاسخ می‌داد. این چت‌بات به سرعت مورد توجه بسیاری از افراد قرار گرفت! 

و در همین حین بود که اثر ELIZA، یا همان تمایل انسان‌ها به تعامل و ارتباط عاطفی با ماشین‌ها، برای اولین بار مشاهده شد. 

3. ساختار و نحوه عملکرد هوش مصنوعی ELIZA

هوش مصنوعی ELIZA بر اساس مجموعه‌ای از قواعد و الگوهای ساده عمل می‌کرد که پاسخ‌های آن به سوالات و مکالمات کاربران را تعیین می‌کردند. این چت‌بات با استفاده از تشخیص کلیدواژه‌ها در متن وارد شده توسط کاربر، پاسخ‌های ساده و متناسب با آن کلیدواژه‌ها تولید می‌کرد. 
به عنوان مثال، اگر کاربر جمله‌ای مانند "احساس می‌کنم کسی مرا درک نمی‌کند" وارد می‌کرد، ELIZA ممکن بود با جمله‌ای شبیه به "چرا فکر می‌کنی کسی تو را درک نمی‌کند؟" پاسخ دهد. این تکنیک به‌طور گسترده‌ای بازتاب احساسات کاربر را شبیه‌سازی می‌کرد، اما هیچ نوع درک واقعی از مکالمه را در ELIZA ایجاد نمی‌کرد. در واقع، این چت‌بات تنها با بازنویسی ساده‌ی پاسخ‌ها و استفاده از الگوهای زبانی پیش‌بینی‌شده تعامل می‌کرد و همین ساختار ساده باعث شد که به‌عنوان یک چت‌بات روان‌درمانگر عمل کند. 
عملکرد ELIZA به گونه‌ای بود که صرفاً از طریق شناسایی کلمات کلیدی موجود در پیام‌های کاربر، جمله‌های ساده‌ای به عنوان پاسخ تولید می‌کرد. این الگوریتم به هیچ وجه پیچیده نبود و تنها با تکرار سوالات و پاسخ‌های مشابه، به نوعی بازخورد آینه‌وار ایجاد می‌کرد. با وجود این ساختار ساده، ELIZA به طرز شگفت‌آوری توانست برخی از کاربران را قانع کند که گویی واقعاً در حال گفت‌وگو با یک فرد انسانی هستند. این خاصیت ELIZA را می‌توان به ترکیب شناسایی کلمات کلیدی و استفاده از پاسخ‌های بازتاب‌دهنده احساسات نسبت داد که توانست تعاملات صمیمانه‌ای را با کاربران برقرار کند. 
نحوه پاسخ‌دهی ELIZA به این شکل بود که بعد از دریافت ورودی از سوی کاربر، ابتدا تلاش می‌کرد کلمات کلیدی خاصی مانند "احساس"، "نگران" یا "دوست" را پیدا کند. این کلمات کلیدی به آن کمک می‌کردند تا با انتخاب الگوهای مناسب، پاسخ‌های متناسبی ایجاد کند. برای مثال، اگر کاربر جمله‌ای حاوی "احساس تنهایی" تایپ می‌کرد، ELIZA ممکن بود با عباراتی نظیر "چرا احساس تنهایی می‌کنی؟" واکنش نشان دهد. این الگوی ساده و شبه‌روان‌شناختی باعث شد که کاربران فکر کنند در حال گفت‌وگو با شخصی هستند که به خوبی آن‌ها را درک می‌کند، در حالی که ELIZA در حقیقت هیچ فهمی از معنای جملات نداشت و صرفاً از الگوهای متنی از پیش تعیین شده پیروی می‌کرد. 
یکی از نکات جالب در طراحی ELIZA این بود که سازنده آن، دکتر جوزف ویزنبام، از الگوهای خاصی استفاده کرد تا شخصیت این چت‌بات را به شکل یک درمانگر بازتاب‌دهنده ارائه دهد. این شخصیت درمانگر به‌گونه‌ای طراحی شده بود که بیشتر به انعکاس و بازتاب احساسات کاربر بپردازد تا این تصور ایجاد شود که ELIZA واقعاً در حال توجه به کاربر است. این رویکرد، هرچند فاقد پیچیدگی‌های امروزی در پردازش زبان طبیعی (NLP) بود، اما همچنان توانست به عنوان الگویی اولیه و الهام‌بخش برای چت‌بات‌های مدرن عمل کند. 

 

4. تأثیرات ELIZA بر دنیای هوش مصنوعی و روان‌شناسی

هوش مصنوعی ELIZA نه تنها در زمینه ‌ی هوش مصنوعی و علوم کامپیوتر بلکه در روان ‌شناسی نیز تأثیرات قابل توجهی داشت. بسیاری از کاربران به طرز غیرمنتظره‌ای احساسات و مشکلات خود را با این چت‌بات به اشتراک می‌گذاشتند و تعاملاتی صمیمانه با آن برقرار می‌کردند. این موضوع نشان داد که انسان‌ها حتی در مکالمات با ماشین، به دنبال احساس همدردی و درک متقابل هستند و تمایل دارند که پاسخ‌های دریافتی را به‌گونه ‌ای معنا دهند که انگار توسط فردی واقعی ارائه شده‌اند. 
این اثر روان‌شناختی ELIZA، روان‌شناسان و متخصصان هوش مصنوعی را بر آن داشت که به مطالعه‌ی بیشتر در زمینه تعاملات انسان و ماشین بپردازند و برای توسعه چت‌بات‌ها و سیستم‌های پردازش زبان، شیوه‌های متفاوتی را مد نظر قرار دهند. در حقیقت، ELIZA برای اولین بار به محققان نشان داد که ماشین‌ها می‌توانند به ابزاری جهت حمایت روان‌شناختی تبدیل شوند. 
 

5. ELIZA و نقش آن در توسعه چت‌بات‌های مدرن

الگوریتم‌هایی که هوش مصنوعی ELIZA بر اساس آنها عمل می‌کرد، هرچند ساده بودند، اما به عنوان پایه‌ای برای طراحی و توسعه چت‌بات‌های مدرن مورد استفاده قرار گرفتند. بسیاری از سیستم‌های چت‌بات امروزی همچنان از تشخیص کلیدواژه‌ها، تشخیص هدف مکالمه و تولید پاسخ‌های متناسب به‌عنوان عناصر اصلی خود بهره می‌برند، اگرچه تکنیک‌ها و الگوریتم‌های پیشرفته‌تری مانند شبکه‌های عصبی عمیق و یادگیری ماشین نیز به این ساختارها اضافه شده‌اند. 
چت‌بات‌های مدرنی مانند سیری (Siri)، الکسا (Alexa) و دستیار گوگل (Google Assistant)، همگی به نوعی از شیوه‌های پردازش زبان طبیعی که اولین بار در ELIZA به‌کار گرفته شد، الهام گرفته‌اند و توانسته‌اند تعاملات انسانی را به شکلی پیشرفته‌تر شبیه‌سازی کنند. به عبارت دیگر، ELIZA پایه‌گذار مسیری بود که امروزه ما را به چت‌بات‌های هوشمند و دستیارهای مجازی شخصی رسانده است. 
 

6. محدودیت‌ها و انتقادات از هوش مصنوعی ELIZA 

علی‌رغم دستاوردهای بزرگی که هوش مصنوعی ELIZA در دهه 1960 داشت، این چت‌بات دارای محدودیت‌های چشمگیری بود. یکی از بزرگترین محدودیت‌های ELIZA، عدم درک واقعی از مکالمه بود. این چت‌بات تنها از مجموعه‌ای از پاسخ‌های از پیش تعریف‌شده استفاده می‌کرد و هیچ نوع دانش واقعی از احساسات یا نیت کاربر نداشت. در واقع، ELIZA تنها یک سیستم بازتابی بود که با استفاده از الگوریتم‌های بسیار ساده، پاسخ‌هایی شبه‌انسانی ارائه می‌داد. 
خود جوزف ویزنبام، خالق ELIZA نیز به این چت‌بات انتقاد داشت و معتقد بود که مردم بیش از حد به توانایی‌های این چت‌بات اعتماد می‌کنند. او معتقد بود که ELIZA تنها ابزاری برای آزمون پردازش زبان است و نباید به عنوان یک روان‌درمانگر واقعی استفاده شود. با این حال، بسیاری از کاربران همچنان تمایل داشتند با ELIZA به عنوان یک مشاور عاطفی تعامل کنند، که این موضوع نشان‌دهنده اثرگذاری روانی و اجتماعی چت‌بات‌های هوش مصنوعی حتی در مراحل ابتدایی توسعه آنهاست. 
 

7. نتیجه‌گیری : اهمیت ELIZA در دنیای امروز 

هوش مصنوعی ELIZA به عنوان اولین چت‌بات جهان، نه تنها یک دستاورد فنی در حوزه هوش مصنوعی بود، بلکه توانست مفهوم جدیدی از تعامل انسان و ماشین را معرفی کند. این چت‌بات نشان داد که حتی یک ماشین ساده نیز می‌تواند تأثیری عاطفی بر انسان‌ها بگذارد و تعاملات آنها را تحت تأثیر قرار دهد. 
توسعه ELIZA منجر به آغاز مسیری شد که امروزه به دستیارهای هوشمند و سیستم‌های چت‌بات پیشرفته انجامیده است. بسیاری از چت‌بات‌های مدرن از ایده‌ها و تکنیک‌های ابتدایی ELIZA الهام گرفته‌اند و به کمک الگوریتم‌های پیچیده و یادگیری ماشین، توانسته‌اند به سطحی از تعامل برسند که قادر به درک زبان طبیعی، شناسایی نیت کاربر و حتی ارائه مشاوره‌های دقیق باشند. 
 

نظرات (0)